I LELEI MA FILIFILIGA
O I LENEI o seisi mea e tatau ona fai atu e uiga i le foafoaga o le tane ma le fafine na fuafuaina "i le amataga." Ma afai tatou te le malamalama i lenei mea, afai tatou te le malamalama i lenei, ona faia lea o talanoaga o le amio mama, o le saʻo po o le sese filifiliga, o le mulimuli i mamanu a le Atua, ono lamatia ai le faia o le talanoaga o feusuaiga a tagata i totonu o se tulaga mama lisi o faʻasa. Ma o lenei, ou te mautinoa, o le a na ona faʻamalosia ai le vaeluaina o le matagofie a le Ekalesia aʻoaʻoga matagofie i luga o feusuaiga, ma i latou e lagona le faʻaesea e ia.
O le mea moni e le gata na foafoaina i tatou uma i le faatusa o le Atua, ae faapea foi:
Na silasila le Atua i mea uma na ia faia, ona ia iloa ai lea ua matua lelei lava. (Ken 1:31)
E LELEI TATOU, AE FAʻATU
Na faia i tatou i le faatusa o le Atua, ma o lea, na faia ai i le faatusa o Ia o le Lelei lava ia. E pei ona tusia e le fai Salamo:
Na e faia loʻu tagata loloto; na e lalagaina aʻu i le manava o loʻu tina. Ou te vivii atu ia te oe, aua na ou faia ofoofogia. (Salamo 139: 13-14)
O le Virgin Virgin Mary na tilotilo i le ata atoatoa o ia lava ina ua ia uuina Keriso i ona lima ona o lona olaga atoa sa o gatasi atoatoa ma lona Foafoa. E finagalo foi le Atua i lenei fealofani mo tatou foi.
Lenei tatou uma, i fesuiaʻiga tikeri, i ai le malosiaga e faia ai isi mea uma foafoaga faia: 'ai, moe, tuli, faʻaputuputu, ma isi. Ae talu ai na faia i tatou i le faʻatusa o le Atua, ua ia i tatou foi le malosi e alofa ai. Ma o lea, e le o se mea e ofo ai le mauaina o se ulugaliʻi o loʻo nonofo i fafo atu o le faʻaipoipo o ni foi o ni matua lelei. Poo se lua nonofo faʻatasi homosexuals o lo o matua agalelei. Poʻo se tane faʻanana i ponokalafi o ia o se tagata faigaluega faʻamaoni. Poʻo se atheist o ia o se le manatu faapito auauna i se tamaititi matuaoti, ma isi Evolutionists masani ona le mafai ona faʻamaonia, i tala atu o masalosaloga ma le tapulaʻa matata o saienisi, mo aisea tatou te mananaʻo ai ia lelei, poʻo le a foi le alofa. O le tali a le Ekalesia e faapea na foafoaina i tatou i le faatusa o Ia o le Lelei ma Alofa ia lava, ma o lea, o loʻo i ai le tulafono masani i totonu ia i tatou o loʻo faʻataʻitaʻia i tatou i nei itu. [1]ff. Tagata Feusuaiga ma le Saolotoga-Vaega I E pei lava ona faataamilo le kalave i le lalolagi faataamilo i le la, o le lelei lava lea - o le "gravity" o le alofa - e tumau ai tagata i le fealofani ma le Atua ma foafoaga uma.
Peitaʻi, o le fealofani ma le Atua, o le tasi i le isi, ma mea uma na faia na malepe i le paʻu o Atamu ma Eva. Ma o lea ua tatou vaʻaia ai leisi mataupu faʻavae i le galuega: o le agavaʻa e faia ai le mea sese, ina ia faʻaosofia agai i le tautuaina o ia lava. E oʻo tonu lava i lenei taua i totonu o le taua i le va o le manaʻo e faia mea lelei ma le manaʻo e faia le mea leaga na ulufale ai Iesu e "faaola i tatou." Ma o le mea e faʻasaʻolotoina ai tatou o upu moni.
A aunoa ma le mea moni, e faʻaletonu le alofa
i lagona. O le alofa e avea ma atigi gaogao, e faʻatumuina i se auala faʻapitoa. I se aganuʻu e aunoa ma le mea moni, o le lamatiaga matautia lea e feagai ma le alofa. E paʻu atu i lagona faʻaosofia manatu ma manatu, o le upu "alofa" e sauaina ma mimilo, i le tulaga e oʻo mai o lona uiga o le faʻafeagai. —POPE FAAMATALAGA XVI, Caritas i Faʻamaoni, l. 3
O ponokalafi o le faʻailoga a le "malo o le alofa" aunoa ma le moni. O le manaʻo ia alofa, ia alofagia, ma faia fegalegaleaiga-ae aunoa ma le moni o la tatou feusuaiga ma ona uiga taua. E faʻapena foi, isi ituaiga feusuaiga faʻaalia, aʻo saili ia "lelei", e mafai foi ona avea ma faʻasesega o le mea moni. O le mea ua valaauina i tatou e fai o le aumaia lea o le mea o loʻo i le "le atoatoa" i le "faʻatonuga." Ma o loʻo i ai iina le alofa mutimutivale ma le alofa tunoa o lo tatou Alii e fesoasoani ia i tatou.
O lenei fai mai e tatau ona tatou amanaʻia ma faʻalauteleina le lelei i isi. Ae le mafai foi ona tatou faʻatagaina mea lelei tatou te vaʻaia e liua le agaalofa i le "lagona" lea o le mea le mama e na o le saluina i lalo o le kapeta. O le misiona a le Alii o le Ekalesia foi: ia auai i le faaolataga o isi. E le mafai ona faʻataunuʻuina i le faʻasesēina o oe lava ae naʻo upu moni.
TOE FAʻAFIAʻIA MOLAL AUA
Ma o iina o iina ola mama ulufale i totonu. O amioga mama, o lona uiga, o tulafono poʻo tulafono, fesoasoani e faʻalauteleina o tatou mafaufau ma taʻitaʻia a tatou gaioiga e tusa ai ma le lelei lautele. Ae, aisea e i ai le manatu io tatou taimi o a tatou feusuaʻiga o se "saoloto mo tagata uma" e tatau ona matua le suia mai soʻo se ituaiga o amio mama?
E pei lava o isi uma tatou tino faʻagaioiga, e i ai tulafono e faʻatonutonu tatou feusuaʻiga ma faʻasologa ia agai i le soifua maloloina ma le fiafia? Mo se faʻataʻitaʻiga, matou te iloa afai matou te inu tele i le vai, hyponatremia mafai ona seti ma fasiotia foi oe. Afai e te 'ai tele, o le puta tele e mafai ona fasiotia oe. Afai e te manava vave foi, hyperventilation mafai ona mafua ai oe 
malepe Tagaʻi la, e tatau ona tatou pule e oʻo lava i le faʻaaogaina o ia mea e pei o vai, meaʻai ma le ea. Aisea tatou te manatu ai, o le le faʻatautaia lelei o tatou manaʻoga feusuaʻiga e le maua ai foi ogaoga ni faʻaiuga? E taʻu mai e mea moni se isi tala. O faʻamaʻi pipisi mai feusuaiga ua avea ma faʻamaʻi, ua teteʻe numera o teteʻaga, o ponokalafi ua faʻaleagaina ulugaliʻi, ma fefaatauaiga tagata ua pa i le toeititi lava o itu uma o le lalolagi. Faʻamata o le tatou itupa e iai foʻi tapulaʻa e faʻapaleni lelei ai ma lo tatou soifua maloloina faʻaleagaga, lagona, ma le tino? E le gata i lea, o le a ma o ai na te fuafuaina na tuaoi?
O amio lelei e i ai e faʻataʻitaʻi amio a le tagata i lona lava lelei ma le lelei lautele. Peitaʻi e le o se mea na maua fua, e pei ona matou talanoaina Vaega I. Latou te tafe mai le tulafono faalenatura lea "faaalia le mamalu o le tagata ma fuafuaina le faavae mo ana aia tatau autu ma tiute." [2]ff. Catechism o le Ekalesia Katoliko, Le. 1956
Ae o le lamatiaga matautia i o tatou taimi o le tuueseeseina o amioga lelei ma le amio mama mai le natura tulafono. O lenei tulaga mataʻutia e atili natiaina pe a "aia" e puipuia tasi lava e ala i le "palota lauiloa." Talafaʻasolopito maua le mea moni e oʻo foi
o le toʻatele o le faitau aofai o tagata e mafai ona amata taliaina le avea ma "amio mama" se mea e feteʻenaʻi ma le "lelei." Aua le toe vaai i se mamao atu nai lo le seneturi ua tuanaʻi. Na taʻuamiotonuina le nofo pologa; sa faʻatapulaʻaina foʻi le aia a fafine e palota ai; ma le mea moni, Nazism na faʻatemokalasi faʻatinoina e tagata. Pau lava lea o le tala e leai se mea e sili ona fesuisuiaʻi e pei o le tele o manatu.
O le iʻuga leaga lea o le toe felafolafoaʻiga e pule ai le malo: o le "aia tatau" ua muta ona faʻapea, aua ua le o toe faʻavaeina i luga o le le gaoia le mamalu o le tagata, ae ua faia i lalo o le manaʻoga o le vaega malosi. I lenei auala temokalasi, feteʻenaʻi ma ana lava mataupu faʻavae, lelei agaʻi atu i se ituaiga o totalitaryism. —POPE IOANE PAULO II, Evangelium Vitae, "O Le Talalelei o le Ola", Le. 18, 20
O taimi ese ia o loʻo fesiligia e le tagata e talitonu e le talitonu i le Atua, le lotu Katoliko i Aialani, ae le o ana aʻoaʻoga, ae mo 'filosofia filosofia o loʻo faia e tagata lotu. Na faaauau lana fesili:
E leʻo vaʻaia ea e nei kerisiano o le amio lelei o lo latou faʻatuatua e le mafai ona sailia i le polsters 'arithmetic? … E mafai e se muai finagalo o tagata lautele ona suia le taʻutaʻua i le va o le amio lelei ma le amio leaga? Faʻamata e tupu mo sina taimi ia Mose (toʻatasi le Atua) e sili ai ona ia faʻatali i le tapuaʻi Moloka aua o le mea lena na mananaʻo le toʻatele o tagata Isaraelu e fai? E tatau ona mautinoa o loʻo iai se aʻoaʻiga a se tasi o lotu tetele a le lalolagi e faapea o fesili e uiga i amioga mama, atonu e sese le toʻatele… —Matthew Parris, Le Spectator, Ia 30th, 2015
E matua saʻo lava Parris. O le mea moni o faʻavae faʻavae o aso nei sosaiete o loʻo fesuiaʻi ma tau le tau ona o le moni ma mafuaʻaga na faʻaseʻeina e tagata vaivai o le Ekalesia-na latou faʻaleagaina le upu moni ona o le fefefe poʻo latou lava.
… Tatou te manaʻomia le poto, tatou manaʻomia le mea moni, aua a aunoa ma nei mea e le mafai ona tatou tutu mausali, e le mafai ona tatou agai i luma. O le faʻatuatua e aunoa ma le upu moni e le faʻasaoina, e le maua ai se tulaga mautinoa. E tumau pea o se tala matagofie, le faʻatatauga o lo matou naunau loloto mo le fiafia, o se mea gafatia
o faʻamalieina i tatou i le tulaga ua tatou naunau e faʻaseseina ai i tatou lava. —POPE Farani, Lumen Fidei, Encyclical Tusi, n. 24
Lenei faasologa i luga o Tagata Feusuaiga ma le Saolotoga ua fuafuaina e luʻiina i tatou uma e fesili pe o tatou, i le mea moni, taufaasese tatou lava, pe afai tatou te talitonuina i tatou lava o le "saolotoga" o tatou faaalia e ala ia tatou feusuaiga i le aufaasālalau, i musika, i o le faiga o tatou laʻei, ia matou talanoaga, ma totonu o matou potumoe, e lelei faapologaina uma tatou ma isi? Pau lava le auala e tali ai lenei fesili o le "fafagu" le moni o ai tatou ma toe mauaina faʻavae o le amio lelei. E pei ona lapatai mai Pope Benedict:
Seʻi vagana ua i ai se maliega autasi i mea taua e mafai ona faʻavaeina ma faʻagaioia tulafono. O lenei maliega autasi na maua mai i le tofi tuufaasolo a le au Kerisiano ua i se tulaga lamatia… O le mea moni, o lenei mea ua mafua ai mafuaaga tauaso i le mea taua. O le teteʻe i lenei gasetoto o mafuaʻaga ma ia faʻatumauina lona agavaʻa mo le vaʻaia o mea taua, mo le vaʻaia o le Atua ma tagata, mo le vaʻaia o le mea lelei ma le mea moni, o le fiafia masani e tatau ona tuʻufaʻatasia tagata uma o le loto lelei. O le lumanaʻi o le lalolagi o loʻo lamatia. —POPE BENEDICT XVI, Lauga i le Roman Curia, Tesema 20, 2010
Ioe! E tatau ona tatou fagua le mea moni e uiga i lo tatou lelei. O Kerisiano e tatau ona o i tua atu o finauga ma o atu i le lalolagi faʻatasi ma tagata leiloa, tafetoto, e oʻo lava ia i latou e teʻena i tatou, 
ma tuu mai latou te vaʻai mai ia matou o mafaufau loloto i lo latou lelei. I lenei auala, e ala i le alofa, tatou ono maua ai se tulaga tutusa mo fatu o le upu moni. Atonu tatou te maua le avanoa e fagua ai i isi le “manatua” po o ai i tatou: atalii ma afafine na faia i le faatusa o le Atua. Aua e pei ona taʻua e Pope Francis, o loʻo matou pagatia ile "tele o amnesia ile lalolagi onapo nei":
O le fesili o le mea moni o se fesili moni lava o le manatuaina, loloto manatua, aua e feagai ma se mea muamua ia i tatou lava ma mafai ona manuia i le tuʻufaʻatasia oi tatou i se auala e sili atu nai lo tatou laiti ma faʻatapulaʻa malamalamaaga o tagata taʻitoʻatasi. O se fesili e uiga i le amataga o mea uma, o lona malamalama e mafai ai ona tatou vaʻaia le sini ma faʻapea ai ma le uiga o la tatou ala masani. —POPE Farani, Lumen Fidei, Tusi Encyclical, 25
Mafuaʻaga TAGATA MA LE PULEGA
"matou te E tatau ona usiusitaʻi i le Atua ae le o tagata. ”
O tali na a Pita ma le au Aposetolo i taʻitaʻi o latou tagata ina ua faatonuina latou e taofi a latou aʻoaʻoga. [3]cf. Galuega 5:29 E tatau foi ona avea ma tali a tatou faamasinoga, fono faitulafono ma faipule i aso nei. Mo le tulafono faanatura na tatou talanoaina i Vaega I e le o se mea na faia e le tagata poʻo le Ekalesia. O lenei foi, "leai seisi mea ae o le malamalama o le malamalama ua tuuina mai ia i tatou e le Atua." [4]ff. Catechism o le Katoliko Ekalesia, l. 1955 Ioe, o nisi e ono faʻapea latou te le talitonu i le Atua ma o lea e le o saisaitia ai i le tulafono masani. Peitai, o le "amio lelei" tusia i le foafoaga lava ia sili atu nai lo lotu uma ma mafai ona iloa e le tagata lava ia mafuaaga.
Faʻataʻitaʻiga o se tama meamea. Na te le iloa pe aisea na ia ai lena "mea" i lalo iina. E leai se uiga ia te ia po o le a lava. Peitaʻi, a oʻo i le matua o le mafaufau, ua ia iloa lena "mea" 
faaauau pea ona leai se uiga ese mai le itupa fafine. E faʻapena foi, e mafai e se tamaʻitaʻi talavou ona faʻapea o lana tuinanau e leai se uiga ese mai le itupa tama. O i latou o felagolagomai. Lenei e mafai ona malamalama i ai na o le tagata lava ia mafuaʻaga. O le uiga o laʻu tala, afai e tasi le tausaga le matua e aʻoaʻo ia lava e tuʻu se meataalo lapoʻa i se pu lapoʻa, o le manatu e faʻapea o aʻoaʻoga manino i feusuaiga i totonu o potu aʻoga e "taua" avea ma sina taufaʻaseʻe, faʻaalia ai se isi mataupu e talanoaina…
Fai mai, ua pouliuli la tatou mafuaʻaga tagata ona o le agasala. Ma faʻapea o upu moni o lo tatou faʻafeusuaiga tagata e masani ona natia.
O faʻatonuga o tulafono faʻanatura e le malamalama uma iai tagata. I le taimi nei tulaga tagata agasala manaʻomia le alofa tunoa ma faʻaaliga ina ia faʻamaoni ma faʻalelotu upu moni e mafai ona iloa "e tagata uma ma fale, ma le mautinoa mausali ma leai se faʻafefiloiina o mea sese." -Catechism o le Ekalesia Katoliko (CCC), l. 1960
O le matafaioi lena, i se vaega, o le Ekalesia. Na faʻatagaina e Keriso ia te ia le misiona e "aʻoaʻo mea uma" na aʻoaʻo mai e lo Tatou Aliʻi. E aofia ai e le gata o le Tala Lelei o le faʻatuatua, ae o le Tala Lelei amio mama foi. Aua afai na fetalai Iesu o le mea moni o le a faasaʻolotoina i tatou, [5]cf. Ioane 8:32 e foliga mai e taua tele lo tatou iloa tonu o na mea moni na faʻasaʻolotoina i tatou, ma mea e faʻapologaina. Na faapena foi ona faatonuina le Ekalesia e aʻoaʻoina uma le "faʻatuatua ma le amio mama." Na ia faia e ala i le Agaga Paia, o ia o le "manatua ola a le Ekalesia", [6]ff. CCC, l. 1099 e tusa ma le folafolaga a Keriso:
… A sau o ia, o le Agaga o le upu moni, na te taʻitaʻi ia te oe i upu moni uma. (Ioane 16:13)
Ma lea, aisea ua ou faʻailoa atu ai lenei mea i se talanoaga e uiga i feusuaiga a tagata? Aua o le a le aoga o le talanoaina o le mea saʻo aʻiaʻi “saʻo” poʻo le “sese” e tusa ai ma le vaaiga a le Ekalesia seʻi vagana ua tatou malamalama o le a le uiga o le mau a le Ekalesia? E pei ona taʻua e le Akiepikopo Salvatore Cordileone o San Francisco:
A le mafai ona toe malamalama le aganuʻu i na moni o mea moni, ona faʻavae ai loa lea o le faavae o a tatou aʻoaʻoga ma leai se mea tatou te ofoina atu o le a talafeagai. -Cruxnow.com, Iuni 3rd, 2015
O LE LEO O LE EKALESIA ASO NEI
O le mea e faasino i ai le Ekalesia o le tulafono faanatura ma o le faʻaaliga mai le Atua e ala ia Iesu Keriso. Latou te le felagolagomaʻi ae aofia ai le lotogatasi o le mea moni mai le tasi faʻavae masani: o le Foafoa.
O le tulafono masani, o le galuega lelei a le Foafoa, o loʻo aiaia o le mautu faʻavae faavae lea e mafai ai e le tagata ona fausia le faʻavae o le amio lelei tulafono e faʻatonutonu ai ana filifiliga. E maua ai foi le taua taua amioga lelei mo le fausiaina o tagata soifua. I le iuga, e maua ai le talafeagai mafuaʻaga mo le tulafono sivili lea e fesoʻotaʻi ai, a le o se atagia mai e aumaia faaiuga mai ana mataupu faʻavae, poʻo ni faʻaopopoga o se lelei ma faʻamasino tulafono. -CCC, l. 1959
O le matafaioi a le Ekalesia i lena taimi e le o tauvaga ma le Setete. Ae o le tuʻuina mai lea ole malamalama lelei ile amio a le malo i lana galuega e faʻatupe ai, faʻatonutonu, ma pulea ai le lelei lautele o tagata. Ou te fia faapea atu o le Ekalesia o le “tina o le fiafia.” 
Aua o le fatu o lana misiona o le aumaia o alii ma tamaitai i le "saolotoga mamalu o le fanau a le Atua." [7] Rom 8: 21 aua "mo le saolotoga ua faasaʻolotoina i tatou e Keriso." [8]Gal 5: 1
E popole le Alii e le gata i lo tatou manuia faale-agaga ae o lo tatou tino foi (aua o le agaga ma le tino e fausia ai le natura e tasi), ma o le mea lea o le tausiga a tina o le Ekalesia e oo atu foi i la tatou feusuaiga. Pe mafai e se tasi ona fai mai, o lona poto e faʻalautele atu i le "potumoe" talu ai "e leai se mea natia seʻi vagana ua faʻaalia; e leai se mea lilo seʻi oʻo mai i le malamalama. ” [9]Mareko 4: 22 O lena e fai mai o le mea e tupu i le potumoe is o se atugaluga o le Ekalesia ona oa matou amioga uma e aafia ai le auala tatou te fesoʻotaʻi ai ma fesoʻotaʻi ai ma isi i isi tulaga, faʻaleagaga ma faalemafaufau, i fafo o le potumoe. O le mea lea, o le saolotoga "feusuaiga saoloto" o se vaega foi o le fuafuaga a le Atua mo lo tatou fiafia, ma o lena fiafia e fusia faʻatasi i le mea moni.
O le Ekalesia [o lea] ua manatu e faʻaauau pea ona siisii i luga lona leo i le puipuiga o tagata, tusa lava pe o aiaiga a le Setete ma le toʻatele o tagata lautele manatu agai i le isi itu. Moni, moni lava, aumaia le malosi mai ia lava ae le mai le aofaʻi o le maliega e faʻaosoina. —POPE BENEDICT XVI, Vatican, Mati 20, 2006
I le Vaega III, o se talanoaga e uiga i feusuaʻiga i le tulaga o lo tatou natura tuʻufaʻatasia.
FAITAU FUAFUAGA
Faʻafetai mo le lagolagoina o lenei auaunaga tumau.
